Na tropie żubra

Żubr (Bison bonasus), znany również jako europejski żubr, to największy ssak lądowy w Europie. Cechy charakterystyczne? Majestatyczny wygląd i potężna prezencja - samce osiągają masę do 1000 kg! Do tego dochodzą imponujące rogi, bujna grzywa… Nic dziwnego, że żubr stał się jednym z najbardziej charakterystycznych przedstawicieli dzikiej przyrody w Polsce. Trudno wyobrazić sobie, że niektórzy doświadczeni myśliwi potrafią “pomylić żubra z dzikiem”... Ale o tym za chwilę. 

Na początek kilka ciekawostek o “królu puszczy”: 

Żubry są zwierzętami stadnymi, żyjącymi w grupach zwanych stadami. Przedstawicieli stada łączą silne więzi rodzinne – wspólnie wędrują i żerują.

Żubry lubią długie spacery – w poszukiwaniu pożywienia potrafią przemieszczać się na znaczne odległości.

Rogi to ich znak rozpoznawczy. Każdy żubr posiada swoje “wyjątkowe” rogi. Są one tak samo niepowtarzalne, jak nasz odcisk palca. 

Żubry są przystosowane do życia w puszczy –  budowa ciała zapewnia im sprawne poruszanie się pomiędzy drzewami czy przez bagna, a ich umaszczenie pozwala na skuteczny kamuflaż (mimo pokaźnych rozmiarów).

Nie są bezimienne. A przynajmniej te, które mieszkają w Białowieży. Wszystkie żubry znajdujące się w „Księdze Rodowodowej Żubrów” posiadają rodowody i historie życia. Żubrom nadaje się także imię – pierwsze dwie litery informują o pochodzeniu danego osobnika.

Żubr od dawna jest stałym bywalcem w polskiej kulturze: w literaturze, malarstwie i nie tylko. 

Żubry od wieków stanowią integralną część polskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Nic dziwnego! To majestatyczne, inspirujące i imponujące zwierzęta, które wspierają zdrowie całego swojego ekosystemu. Trudno wyobrazić sobie, by w krajobrazie z Puszczy Białowieskiej zabrakło żubra. A jednak…

Żubr - potężny, majestatyczny, niezwykły… zagrożony?

Z czym kojarzy się żubr? Pijemy oczywiście do największej polskiej puszczy – Puszczy Białowieskiej. Choć żubr zamieszkuje również m.in. Puszczę Knyszyńską czy Borecką, na przestrzeni lat stał się symbolem Puszczy Białowieskiej – wyjątkowego ekosystemu na mapie Polski i świata. Puszcza Białowieska przez lata była ostoją żubrów. A jednak… Największy ssak Europy zmagał… i nadal zmaga się z wieloma wyzwaniami. Po II wojnie światowej w Puszczy Białowieskiej znajdowały się rezerwaty hodowlane z zaledwie 17 ocalałymi żubrami. Skromny zespół, za to z ogromnym sercem dla dzikiej przyrody, kontynuował działania na rzecz przywrócenia żubra do natury. W ten sposób pierwsze dwa żubry opuściły rezerwat w 1952 roku, a w kolejnych latach do Puszczy Białowieskiej wyprowadzały się kolejne osobniki. 

Obecnie niemal 1/4 światowej populacji żubrów żyje w Polsce. Według najnowszych danych opublikowanych w Księdze Rodowodowej Żubrów, Polska jest domem dla 2600 osobników. 

W Puszczy Białowieskiej natomiast bytu­je najliczniejsza wolna populacja żubrów na świecie: 984 osobniki.

Ostatnie incydenty, w tym tragiczny wypadek z wojskową ciężarówką przy granicy polsko-białoruskiej, we wsi Stare Masiewo, przypominają, jak blisko jesteśmy, by zatracić tę kruchą równowagę między dziką przyrodą a człowiekiem. Sprawą potrącenia żubra zajmuje się Żandarmeria Wojskowa. 

Potrącenie to tylko kropla w morzu. W ciągu ostatnich lat żubry mieszkające w Bieszczadach zmagały się z poważną chorobą, telazjozą, a według weterynarzy i leśniczych jedynym sposobem na jej okiełznanie był… odstrzał. Kilkadziesiąt osobników z widocznymi zmianami chorobowymi wyeliminowano. Było to drastyczne, lecz konieczne działanie. Tylko w ten sposób można było zapobiec rozprzestrzenianiu się groźnej choroby. Odstrzał żubrów, choć nadal tragiczny dla każdego miłośnika zwierząt, czasem jest konieczny. Zupełnie inaczej jest z myśliwymi, którzy “przypadkiem” zastrzelą żubra lub inne zwierzę znajdujące się pod ochroną. 

Czy można pomylić żubra z dzikiem?
Dobrze czytasz. W ten właśnie sposób tłumaczyli się dwaj myśliwi, którzy zastrzelili żubry podczas polowania. Aleksander W. i Remigiusz C. zabili 3 osobniki. Inny myśliwy, podczas polowania na poligonie drawskim, zastrzelił kolejne 2 żubry. Obie historie łączą 2 elementy – mętne wytłumaczenie i śmierć objętego ścisłą ochroną żubra. 

Jako miłośnicy zwierząt potępiamy ideę polowania, śmiertelnej “rozrywki” kosztem dzikich zwierząt, w tym króla polskich puszczy. Zawsze cierpieć będą zwierzęta, które znajdą się akurat na muszce myśliwych. Niezależnie od tego, czy będą to gatunki “z przyzwoleniem na zabijanie”, takie jak dziki, lisy, borsuki, tchórze, kuny i piżmaki, czy “postronne”, takie jak kozica, wilk, ryś czy bohater tego artykułu, żubr.   

Populacja żubra zwiększa się, co cieszy każdego miłośnika przyrody. Niestety, istnieje również druga strona medalu. Coraz częściej zdarzają się kolizje z udziałem żubra oraz samochodów osobowych. Stada żubrów, w poszukiwaniu pożywienia przemierzają już nie tylko tereny puszczy, lecz także tereny uprawne.Nietrudno wyobrazić sobie, w jakim stanie jest pole, po którym przebiegło stado żubrów. Potrzeba rozwiązania, które pozwoli żyć w spokoju zarówno żubrom, jak i pobliskim mieszkańcom. Jednym z działań jest relokacja części żubrów z Puszczy Białowieskiej na inne tereny. 

Żubry to zdecydowanie więcej niż symbol polskiej przyrody. Zwierzęta te odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu różnorodności biologicznej w polskiej przyrodzie. Jak możemy wspierać ochronę tego niezwykłego gatunku?

Jak chronić żubra w Polsce?  

Działania na rzecz ochrony żubra rozpoczęły się już w latach 20. XX wieku. W tym okresie powstało Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra, które skupiało się na inwentaryzacji wszystkich osobników tego gatunku. Jego pierwszym zadaniem było również utworzenie Księgi Rodowodowej, mającej na celu monitorowanie czystości gatunku. Obecnie żubr w Polsce podlega ochronie gatunkowej ścisłej na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28.09.2004 roku, w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237). 

W szczególności ochrona żubra skupia się na:
- zachowaniu siedlisk naturalnych, w tym Puszczy Białowieskiej, 
- monitorowaniu populacji żubrów: ocenie ich liczebności, stanu zdrowia i potrzeb,
- edukacji na temat roli żubra w ekosystemie oraz zagrożeń, z jakimi się boryka.

Żubr, majestatyczny symbol dzikości i Puszczy Białowieskiej, skarb polskiej przyrody i część ojczystego dziedzictwa narodowego. Obecność tych mądrych i łagodnych ssaków to nie tylko element krajobrazu – to piękna opowieść o sile, dumie i dzikości, które warto pielęgnować. Jak możesz pomóc?